Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), nörolojik bir durum olup, belirtileri ve etkisi kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir. Türkiye’de DEHB’in doğrudan bir mesleğe engel olduğuna dair spesifik bir madde bulunmamaktadır. Ancak, bazı mesleklerdeki fiziksel ve psikolojik sağlık şartları, DEHB’li bireyler için kabulü zorlaştırabilir. Özellikle pilotluk, askerlik ve polislik gibi mesleklerde, dikkat ve karar verme yetenekleri kritik öneme sahiptir. Tıbbi mesleklerde de dikkat gerektiren pozisyonlar bulunmakla birlikte, genel olarak DEHB spesifik bir engel teşkil etmez.

10 Ekim 2024 tarihli yönetmelik değişikliklerine göre, DEHB tanısı olan bireylerin askerlik yapabilmesi için son üç yıl içinde aktif belirtiler göstermemesi gerekmektedir. Ayrıca, tedavi süresinin üç aydan kısa sürmesi ve dürtüsellik gibi kontrol edilemeyen davranışların bulunmaması şarttır. Benzer değerlendirmeler, polislik mesleğine başvurularda da yapılmaktadır. DEHB’in meslek seçimindeki etkisi, kişinin bireysel özelliklerine, DEHB’in şiddetine, aldığı tedaviye ve belirtilerini ne kadar iyi kontrol edebildiğine bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

DEHB Hangi Mesleklere Engel?

DEHB, bireyin dikkat süresini, dürtü kontrolünü ve hiperaktivite seviyelerini etkileyen bir nörolojik durumdur. DEHB’nin etkileri, bireyler arasında değişkenlik gösterebilir ve herkes üzerinde aynı şiddette olmayabilir.

Türkiye’deki mevcut mevzuat çerçevesinde, DEHB’in doğrudan bir mesleğe girişi engellediğine dair bir madde bulunmamaktadır. Ancak, bazı mesleklerde belirli fiziksel ve psikolojik sağlık standartları uygulanır ve bu standartların dışında kalan durumlar, o mesleğe kabulü zorlaştırabilir. Bu değerlendirmeler özellikle son yönetmelik değişikliklerine göre yeniden şekillenmiştir.

• Pilotluk: Pilotluk, dikkat süreleri, karar verme yetenekleri ve stresle başa çıkma kapasitelerinin oldukça önemli olduğu bir meslektir. Uluslararası havacılık otoriteleri, bu alan için sıkı kurallar belirlemiştir. DEHB tanısı veya ilaç kullanımı, genellikle pilot lisansı almayı zorlaştırabilir. Türkiye’de de benzer standartlar uygulanmakta olup, pilot adaylarının dikkat süreleri ve karar verme yetenekleri ayrıntılı olarak değerlendirilmektedir.
• Askerlik: Askeri görevlerde bireylerin belirli sağlık standartlarını karşılaması gerekmektedir. 10 Ekim 2024 tarihli yönetmelik değişiklikleri, askerlik ve benzeri görevlerde, geçmiş psikiyatrik tanıların değerlendirilmesi sırasında son üç yıl içerisinde aktif belirtilerin olmaması ve psikiyatrik değerlendirmede “sağlam” raporu alınması gerektiğini belirtmiştir. DEHB tanısı olan bireylerin, dürtüsellik, madde kullanımı veya intihar girişimi gibi belirtiler göstermemesi halinde askerlik yapma şansları daha yüksek olmaktadır.
• Polislik: Polislik mesleği, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Jandarma gibi askeri birimlerden farklı yönetmeliklerle düzenlenmektedir ve Emniyet Teşkilatı Sağlık Yönetmeliği’ne tabidir. DEHB tanısı olan bireyler için polislik başvurusu, ilgili yönetmelikteki psikiyatrik sağlık standartları doğrultusunda değerlendirilir. Dürtüsellik veya benzeri psikiyatrik belirtiler, polislik mesleğine girişte önemli değerlendirme kriterleri arasında yer alabilir.
• Tıbbi Meslekler: Özellikle cerrahi gibi yoğun dikkat gerektiren tıbbi pozisyonlarda, DEHB’in etkileri ele alınabilir. Ancak, genellikle bu mesleklere girişte DEHB spesifik bir engel teşkil etmez. Bireyin kendi yetenekleri, eğitimi ve deneyimi esas alınır.

 

DEHB Memurluğa Engel mi?

Kamu sektöründe memur olarak istihdam edilmek, belirli sağlık standartlarını gerektirir. Genel olarak, memur olabilmek için kişinin görevini düzenli olarak yerine getirebilmek adına herhangi bir sağlık sorununun olmaması beklenir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan bireyler için spesifik bir engellilik kriteri memurluk yönetmeliklerinde belirtilmemiş olup, DEHB’nin memurluğa engel olup olmadığı genellikle bireyin durumuna ve görevin gerekliliklerine bağlıdır. Ancak, kişi eğer DEHB nedeniyle belirli ilaçları düzenli kullanıyorsa, bu durumun görevini yerine getirmesine etki edip etmeyeceği konusunda bir sağlık kurulu raporu alması gerekebilir.

 

DEHB Polisliğe Engel mi?

Polis olabilmek, belirli fiziksel ve psikolojik kriterleri karşılamayı gerektirir. Polis adayları, hem fiziksel yeterlilik testlerinden hem de psikoteknik değerlendirmeden geçerler. DEHB tanısı olan bireylerin polislik mesleğini icra ederken karşılaşabileceği zorluklar göz önünde bulundurularak, bu bireylerin polis adaylığı sürecinde ne kadar başarılı olabileceği değerlendirilir. DEHB teşhisi, psikoteknik değerlendirme ve sağlık raporu sırasında dikkate alınacak bir faktördür ve polis olabilme şansını etkiler.

 

DEHB Askerliğe Engel mi?

Türkiye’de askerlik, belirli bir yaşa gelmiş her erkek vatandaş için zorunludur. Ayrıca, Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı’nda meslek olarak yapılan askeri görevlerde de belirli sağlık şartları aranır. DEHB gibi psikolojik durumlar, dikkat ve dürtü kontrolünü etkilediği için askerlik yapma kabiliyetini doğrudan etkileyebilir. Bu nedenle, DEHB tanısı olan bireylerin durumu özel olarak değerlendirilir. 10 Ekim 2024 tarihli yönetmelik değişiklikleri, bu değerlendirmenin nasıl yapılacağını daha ayrıntılı hale getirdi.

Yönetmelik, DEHB tanısı almış bireylerin askerlik yapabilme durumlarını değerlendirirken özellikle son üç yıla odaklanır. Buna göre, eğer bir bireyin geçmişte DEHB tanısı varsa, son üç yıl içinde ciddi belirtiler göstermemiş olması önemlidir. Bu ciddi belirtiler arasında, hastaneye yatmayı gerektiren psikiyatrik krizler, intihar girişimleri, madde kullanımı, dürtüsellik gibi kontrol edilemeyen davranışlar ve kendine zarar verme eğilimleri yer alır. Eğer bu tür belirtiler son üç yılda gözlenmemişse ve bireyin ruhsal durumu yapılan psikiyatrik değerlendirmelerde “sağlam” olarak kabul edildiyse, askerlik yapması mümkün olabilir.

Ayrıca, yönetmelik, geçmiş psikiyatrik tanıların değerlendirilmesinde tedavi süresine de dikkat çeker. Örneğin, DEHB tedavisinin üç aydan kısa sürdüğü ve bu sürenin ardından bireyin üç yıl boyunca herhangi bir belirti göstermediği durumlarda, bu kişi yapılan değerlendirmelerde askerlik yapmaya uygun bulunabilir. Bununla birlikte, tedavi süresinin kısa olması tek başına yeterli değildir; kişinin son üç yılda dürtüsellik veya kendine zarar verme gibi davranışlar sergilememiş olması ve belirtilerinin kontrol altına alınmış olması da gereklidir.

Bu yönetmelik değişiklikleri, DEHB tanısı olan bireylerin hem zorunlu askerlik hem de meslek olarak askerlik, jandarma ya da sahil güvenlik hizmetlerinde yer alabilme şansını artırabilir. Özellikle, belirtileri hafiflemiş, tedavi sürecini tamamlamış ve son üç yılda ciddi bir sorun yaşamamış bireyler için askerlik yapma imkanı doğar. Ancak, belirtileri hala aktif olan veya tedaviye rağmen kontrol edilemeyen bireyler, askerlikten muaf tutulabilir veya belirli görevlerde sınırlı olarak çalışabilirler.

 

DEHB Pilot Olmaya Engel mi?

Pilot olabilmek, yüksek bir fiziksel ve mental uygunluğu gerektirir. Dikkat, konsantrasyon ve karar verme yeteneği, pilotların sahip olması gereken kritik becerilerdendir. DEHB tanısı, uluslararası havacılık otoriteleri tarafından genellikle pilot lisansı için bir engel olarak kabul edilir. Türkiye’de de bu standartlar benzer şekilde uygulanmaktadır. DEHB teşhisi konulan veya DEHB için ilaç kullanan bireylerin pilot lisansı alabilmesi zordur.

 

DEHB Doktor Olmaya Engel mi?

Doktorluk mesleğine girişte kesin olarak DEHB’e dair bir engellilik maddesi bulunmamaktadır. Doktorluk, yoğun bir eğitim sürecini takiben icra edilen bir meslektir. Ancak, tıp fakültesini başarıyla tamamladıktan sonra pratisyen doktor veya uzmanlık eğitimi sırasında belirli performans kriterleri karşılanmalıdır. DEHB’in bireyin performansını etkileyip etkilemediği bu süreçte önem taşıyabilir.