DEHB maskeleme, DEHB’li bireylerin yaşadığı dikkat dağınıklığı, dürtüsellik veya hiperaktivite semptomlarını farkında olarak ya da olmayarak saklama çabasıdır. Aslında DEHB’li birey içten içe yoğun bir enerji, hareketlilik ya da düşünce karmaşası hissediyor olsa da, bunları dışarıya yansıtmamak için yoğun çaba gösterir. Örneğin, çok konuşma veya sürekli kıpırdanma isteğini kontrol altına alarak “sakin” görünmeye çalışır. Yine aynı şekilde, dikkatini toplamakta güçlük çektiğinde bile “konuyla son derece ilgili” duruyormuş izlenimi vermek de maskeleme davranışına girer.

Bu tür bir davranışın temelinde genellikle toplumun koyduğu kurallara uyma isteği ve damgalanma korkusu yatar. DEHB’si olan birey, “fazla dağınık” veya “çok hiperaktif” şeklinde etiketlenmekten kaçınmak için semptomlarını gizler. Ayrıca eleştirilerden veya dışlanmaktan çekinmek de bu süreci tetikleyebilir. Örneğin, iş yerinde veya okulda geç kalmak istemeyen biri, zaman yönetimi konusundaki zorluklarını kimsenin fark etmemesi için aşırı önlem alır; çok erkenden yola çıkmak, bir sürü alarm kurmak ya da “trafik vardı” gibi bahaneler üretmek buna örnek gösterilebilir.

Maskelemenin bir başka nedeni de “yetersiz” ya da “beceriksiz” olarak algılanmaktan kaçınmaktır. Kişi, performansla ilgili konularda sık sık dalgınlık veya hatalar yapmaktan korktuğu için “her şeyi mükemmel yapan” izlenimini korumaya çalışır. Böylelikle çevresine “Benim bir problemim yok” mesajı verir. Ancak bu strateji her ne kadar kısa vadede işe yarar görünse de, uzun vadede büyük bir yorgunluk ve stres birikimine neden olabilir. Çünkü kişi sürekli bir kontrol hâlindedir ve gerçek ihtiyaçlarını, zorluklarını sakladığından uygun destek de göremez.

 

DEHB Maskeleme Nedir?

DEHB maskeleme, kişinin yaşadığı semptomları dışarıya belli etmemeye çalışmasıdır. DEHB’li kişi içsel dürtüleri, dikkat dağınıklığını veya hiperaktivitesini gizlemek için özel bir çaba harcar. Bu durum, toplumun beklentilerine uyum sağlamak ya da damgalanmaktan kaçınmak amacıyla ortaya çıkar. Örneğin, aslında zihni dalıp gitse bile, “konuya hâkimmiş” gibi göz teması kurarak karşısındakini dinliyor görünmek maskeleme davranışına örnek sayılabilir. Aynı şekilde, enerjisi yüksek olsa da etraftan “fazla hareketli” tepkisi almamak için sakin oturmak da maskelemeye dâhildir.

Bunun altında yatan temel fikir, kişinin “normal” görünmek istemesidir. DEHB semptomlarına sahip olduğu anlaşılırsa, ön yargılar veya eleştirilerle karşılaşacağını düşünür. Dışarıdan bakıldığında belirgin bir sorun yokmuş gibi durur. Hatta bazı insanlar, çok sistemli ve düzenli göründüğü için o kişinin DEHB yaşayabileceğini akıllarından bile geçirmezler. Ancak gerçekte bu kişi, büyük bir çabayla davranışlarını kontrol ediyordur. Kimi zaman hiç hareket etmiyormuş, konuşmayı bölmüyormuş gibi görünse de içeride fırtınalar kopuyor olabilir.

Maskeleme, özellikle okulda veya işte dikkat sorunları olduğunu hissettirmemek için tercih edilir. Kişi fazladan notlar alır, sürekli hatırlatıcı kurar ya da etrafındakileri taklit ederek durumu idare eder. Ayrıca sosyal ortamlarda “sıra dışı” görünmemek için de maskeleme stratejilerine sıkça başvurabilir. Bütün bunların sonucunda ortaya çıkan tablo, dışarıya sorunsuz bir imaj verir. Ama aslında maskelenmiş semptomlar, destek alma ihtiyacının gözden kaçmasına ve daha fazla stres birikimine yol açabilir. Kısacası DEHB maskeleme, kişinin kendi doğallığını bastırdığı, “başka biri gibi davranma” hâlidir ve toplumdan gelecek negatif tepkileri azaltma amacını güder.

 

DEHB Maskeleme Neden Yapılır?

DEHB maskelemesinin en temel nedeni, kişinin bulunduğu çevrenin beklentilerine ayak uydurma çabasıdır. Toplum, aile ya da iş ortamı, “dakik ol, dikkatini ver, konuşmanı bölme, bir yerde sabit dur” gibi kurallar koyduğunda, DEHB’li birey bu kurallara her zaman kolayca uyum sağlayamayabilir. Aşırı hareketlilik, kolay dikkati dağılma veya dürtüsel davranışlar, başkalarının eleştirisine yol açabilir. Bu eleştirilerden kaçınmak isteyen kişi de maskeleme yoluna gider. İçinde kopan fırtınaları saklayarak, çevrenin “makbul” gördüğü hâle bürünür.

Ayrıca, damgalanma veya etiketlenme korkusu da maskelemenin önemli bir nedenidir. Bazı kişiler, DEHB’si olduğunu açıkça dile getirdiğinde “tembel, dağınık, yeterince uğraşmayan” gibi önyargılarla karşılaşacaklarını düşünür. Bu korku, semptomları saklama davranışını daha da pekiştirir. Örneğin zaman yönetiminde zorlanan biri, geç kalmayı “trafik vardı” gibi bahanelerle açıklayarak dikkatsizlik kaynaklı sorununu kamufle edebilir.

Öte yandan, başarı ve kabul görme arzusu da maskelemenin bir nedenidir. Kişi, işinde ya da okulda diğer insanlar kadar verimli olmaya çalışırken çok fazla enerji harcar. Başarısız görünmemek veya “yetersiz” damgası yememek adına her şeyi yolunda gösterir. Örnek vermek gerekirse, unuttuğu bir görevi eksiksiz yapmış gibi sergilemeye çalışır veya sosyalleşirken gerçekte onu zorlayan durumları saklayarak “her şey normal” maskesini takar.

Sonuçta DEHB maskeleme, toplumun katı beklentileri, olası eleştirilerden duyulan kaygı ve kişinin kendi yeterlilik algısını koruma isteği gibi faktörlerin bir araya gelmesiyle oluşur. Kişi, “uyum sağlamak” uğruna kendi doğallığını ikinci plana iter. Bu davranış, kısa vadede olumsuz tepkilerden kaçınsa bile uzun vadede yorgunluğa ve içsel strese neden olabilir.

 

DEHB Maskeleme Belirtileri Nelerdir?

DEHB maskeleme belirtileri, çoğunlukla kişinin gerçek davranış ve duygu durumunu saklamaya yönelik çabalarını yansıtır. Eğer kişi, yoğun bir içsel hareketlilik hissediyor ancak bunu dışarıya belli etmiyorsa ya da sürekli bir şeylerle oynama isteğini gizliyorsa maskeleme söz konusu olabilir. Belirtiler arasında aşırı derecede planlı veya organize görünmeye çalışma yer alabilir. Örneğin, kişi takvim, defter veya uygulamalarla her anını not alıp etrafına “hiçbir şeyi unutmuyor” imajı verebilir.

Maskeleme belirtilerinden bir diğeri, sosyal ortamlarda aşırı ölçülü veya uysal davranmaktır. Aslında konuşmayı çok seviyorsa bile kendini susturarak sadece dinliyor gibi yapabilir. Dışarıya sürekli “sakin” veya “sessiz” görünerek, aslında içindeki dürtüleri baskı altına alır. Bazıları da kendilerini çok enerjik hissetmelerine rağmen sessiz bir köşede oturur ve hareket etmemek için çaba gösterir.

Maskeleme sürecinde, kişi unutkan olsa bile sürekli kontrol listeleri veya alarmlar kullanarak unuttuğu gerçeğini gizlemeye çalışabilir. Ayrıca, dikkatini toplamakta zorluk çektiğinde, gözlerini konuşan kişiye dikerek sanki konuyu çok iyi takip ediyormuş gibi davranabilir. Yine benzer şekilde, konuşma sırasında aklından bambaşka şeyler geçmesine rağmen, “düşünceli, ciddi veya ilgili” bir ifade takınarak dikkati dağılmadığını göstermek isteyebilir.

Farklı bir belirti de yoğun kaygı hissi olabilir. “Ya bir şeyleri unutuverirsem, ya geç kalırsam, ya yanlış anlaşılırsam” gibi endişelerle gereğinden fazla önlem almak da maskeleme belirtilerinden biridir. Bu kişiler, çevrelerindeki insanlara “sorun yaşamıyorum” veya “her şey yolunda” mesajını vermek için ekstra çaba sarf edebilir. Dolayısıyla, maskeleme belirtileri genelde kişinin içten gelen DEHB eğilimlerini bastırıp, “toplumun beklediği kişi” gibi davranmaya çalışmasıyla kendini gösterir.

 

DEHB Maskeleme Örnekleri

DEHB maskeleme, günlük hayatta birçok farklı biçimde ortaya çıkabilir. Örneğin, ders sırasında gerçekte konsantre olmakta zorluk çekmesine rağmen sürekli not tutuyormuş gibi davranmak, sık bir örnektir. Kişi, kalemini elinden bırakmaz ve gözlerini tahtadan ayırmaz. Dışarıdan bakınca derse çok odaklanmış gibi görünür, oysa aklından bambaşka düşünceler geçiyor olabilir.

Bir başka örnek, toplantılara veya randevulara gereğinden fazla erken gitmektir. DEHB’si olan birey, zaman körlüğü yaşadığından geç kalmaktan çok korkar. Bu yüzden sürekli alarm kurar, hatırlatma ekler ve kendini aşırı zorlukla çok erken varmaya mecbur hissedebilir. Böylece, “geç kalmayan, dakik” biri gibi görünür.

Bazı insanlar da ev düzeni konusunda aşırı titiz davranabilir. Aslında büyük bir dağınıklık hissettiklerinde, sevdiklerinin gözünde kusursuz bir ev ortamı sağlamaya çalışarak “bakın, ben mükemmel düzenliyim” mesajı verebilirler. Ama bu çabanın altında, kendi dağınıklıklarını kimsenin fark etmemesi için enerji harcamak yatar.

Sosyal ortamda, aşırı sessiz kalmak ya da diğerlerini taklit etmek de maskeleme örnekleri arasındadır. Mesela, normalde çok konuşkan veya hareketliyken, “fazla geveze veya gürültücü görünmemek” adına ortamda geri planda kalmayı seçebilir. Ya da çevresindeki kişilerin vücut dilini ve konuşma tarzını kopyalayarak, “sıradan” ya da “nörotipik” biri gibi gözükmeye çalışır.

Tüm bu örneklerde kişi, toplumsal beklentilere uymak ve damgalanma korkusundan kurtulmak için kendi doğal tepkilerini bastırır. Kısa vadede işe yarar gibi gözükse de, uzun vadede tükenmişlik ve duygu karmaşası yaratması mümkündür.

 

DEHB Maskelemenin Etkileri

DEHB maskeleme, kişinin günlük yaşamında ciddi etkilere yol açabilir. İlk olarak, sürekli bir “rol yapma” haline girildiği için yoğun bir zihinsel ve duygusal yorgunluk yaşanır. Kişi, içindeki dürtüsel ya da dikkatsiz hisleri bastırmaya odaklandığından, normalde keyif alabileceği etkinliklere bile enerjisi kalmayabilir. Bu durum zamanla tükenmişliğe (burnout) neden olabilir.

İkinci olarak, maskeleme davranışı kişinin gerçek ihtiyaçlarının görülmesini engeller. Dışarıya sürekli “iyiyim” mesajı verince, çevresindeki insanlar veya uzmanlar gerçekte nasıl zorlandığını fark edemeyebilir. Bu da tanının gecikmesine veya yanlış tanı konmasına yol açar. Bazı bireyler, aslında DEHB’den kaynaklı unutkanlığı veya dikkat dağınıklığını yıllarca gizleyip, sadece “çok titiz” ya da “fazla telaşlı” göründükleri için farklı kaygı bozukluklarıyla karıştırılabilir.

Üçüncü bir etki, özgüven ve benlik algısıyla ilgilidir. Maske takan kişi, gerçek halini sakladığı için kendisiyle ilgili “Ben aslında yeterli değilim” veya “Gerçek halimi gösterirsem insanlar beni kabul etmez” inancına kapılabilir. Bu durum, kişinin kendine güvenini zedeler ve sosyal ilişkilerde derin yalnızlık hissi doğurabilir.

Dördüncü etki ise sosyal ilişkilerin sığlaşmasıdır. Gerçek duygular ve tepkiler bastırıldığı için samimi bağlar kurulması zorlaşabilir. Kişi, sık sık “kimse beni gerçekten tanımıyor” duygusuna kapılabilir. Uzun vadede, bu durum kişilerarası çatışmaları veya ilişkilerde mesafeyi artırabilir. Tüm bu etkiler, maskelemenin “düzeni koruma” girişimi olsa bile, uzun vadede daha büyük zorluklara ve yıpranmaya neden olabileceğini gösterir.

 

DEHB Maskeleme İle Nasıl Başa Çıkılır? DEHB Maskeleme Tedavisi var mı? DEHB Maskeleme Nasıl Bırakılır?

DEHB maskelemesiyle başa çıkmak için öncelikle kişinin bu davranışı fark etmesi gerekir. Yani “Nerelerde ve hangi durumlarda maskeleme yapıyorum?” sorusunu sormak önemli bir ilk adımdır. Kendi davranışlarını gözlemleyerek, gerçek ihtiyaçlarıyla toplumsal beklentiler arasındaki çelişkiyi görebilir. Sonraki adım, bu semptomları gizlemek yerine uygun destek aramaya yönelmektir.

Tedavi seçenekleri arasında ilaçlar, psikoterapi ve destek grupları yer alır. Bazı kişiler, hekimlerinin önerdiği ilaç tedavisiyle dikkat veya dürtüsellik sorunlarını daha iyi yönetebilir. Bunun yanı sıra bilişsel davranışçı terapi (BDT), kişinin olumsuz düşüncelerini fark etmesine ve daha sağlıklı başa çıkma yöntemleri geliştirmesine yardımcı olabilir.

Maskelemeden uzaklaşmak, kendini olduğu gibi kabullenmeyi de içerir. İnsan, sürekli “normal görünüyor muyum?” kaygısıyla yaşamak yerine, DEHB semptomlarını olduğu gibi anlamayı ve bunlarla barışık yaşamayı öğrenebilir. Maskelemeyi bırakma sürecinde, kişinin yakın çevresine durumunu anlatması da faydalı olur. Bu sayede, çevresinden destek almak kolaylaşır.

Baş etme stratejileri arasında günlük rutin oluşturma, küçük molalar verme, hatırlatıcılar kullanma gibi yöntemler de bulunur. Bu stratejiler, semptomlarla savaşmaktan çok onları yönetmeye yöneliktir. Ayrıca terapistler veya koçlar, kişinin kendine uygun plan ve düzenlemeler yapmasına rehberlik edebilir.

 

Yetişkinlerde DEHB Maskeleme, DEHB Maskeleme Yetişkinleri Nasıl Etkiler?

Yetişkinlerde DEHB maskelemesi, özellikle iş hayatında ve sosyal ilişkilerde sıklıkla karşımıza çıkar. Yetişkin biri, iş yerinde “sorumlu ve düzenli çalışan” izlenimi vermek adına çok fazla enerji harcar. Toplantılarda dikkati kolayca dağılabileceği halde, notlar alarak ya da göz teması kurarak konuyu dikkatle dinliyormuş gibi görünür. Aynı şekilde teslim tarihlerini kaçırmamak için ekstra hatırlatıcılar kurar ya da gece geç saatlere kadar çalışıp eksikleri kapatmaya uğraşır.

Sosyal yaşamda ise yetişkinler, içsel çalkantılarını dışarı yansıtmamak için “her şey normal” maskesini takabilir. Aslında zihni çok dağınık olsa da arkadaş ortamında sakin veya kontrollü gözükmeye çalışır. Davranışlarını sürekli denetlediği için zamanla kendini yorgun hissedebilir. Ayrıca, “Kimse benim zorlandığımı anlamıyor” düşüncesi, yalnızlık hissini körükleyebilir.

Yetişkinler, aynı zamanda aile içinde de maskeleme yapabilir. Eşlerine veya çocuklarına, “Bakın gayet düzenliyim, sorun yok” mesajını vermeye çalışırken, gerçekte çoktan unutulan faturalar veya kaçırılan randevular olabilir. Sürekli telafi etmek ve her şeyi yolunda göstermek için enerji harcamak, uzun vadede tükenmişliğe yol açabilir.

Bu döngü, bazen kişinin kendine duyduğu güveni de zedeler. “Neden herkes gibi kolayca plan yapamıyorum?” veya “Neden sürekli bir çaba halindeyim?” gibi sorular, öz-değeri düşürebilir. Yetişkinlerde DEHB maskelemesi, doğru tanı ve desteği geciktirdiği gibi, kişinin iş ve sosyal yaşamında ek stres ve kaygı yaratabilir.

 

Kadınlarda DEHB Maskeleme, DEHB Maskeleme Kadınları Nasıl Etkiler?

Kadınlarda DEHB maskeleme, toplumsal roller ve beklentiler nedeniyle özellikle yaygındır. Toplum, kız çocuklarının ve kadınların “daha sakin, daha düzenli, daha itaatkâr” olmalarını bekler. Bu yüzden kadınlar, hiperaktif veya dürtüsel davranışlarını bastırmak ya da dikkat dağınıklığını gizlemek için daha fazla çaba sarf edebilir. Örneğin, gün içinde pek çok detayı unutsa bile, “her şeyi bir arada tutuyormuş” gibi görünmeye çalışır. Bu, bazen takvim ve not defterlerinin aşırı kullanımına, bazen de duygusal tepkilerini sürekli kontrol etme çabalarına dönüşebilir.

Kadınlar, sosyal ortamlarda “çok konuşan” ya da “çok hareketli” görünmemek adına sessiz kalabilir veya ortama uyum sağlamak için kendilerini “bukalemun” gibi hissedebilir. Bu durum, hem aile hem de iş yaşamında, onların gerçek ihtiyaçlarını ifade etmelerini zorlaştırır. Kadınlar genellikle başkalarının beklentilerini karşılamaya odaklanır. Örneğin çocuklu evlerde annelik rolü, işte mükemmeliyetçilik gibi ek sorumluluklar, maskeleme davranışlarını daha da güçlendirebilir.

Uzun vadede bu yük, kaygı, tükenmişlik ve depresyon gibi sorunları tetikleyebilir. Ayrıca, DEHB semptomlarını maskeleyen kadınlar “Ben yanlış bir şey mi yapıyorum?” veya “Neden herkes gibi davranamıyorum?” gibi düşüncelere kapılabilir. Toplumsal standartları karşılamaya çalışırken, kendi benliklerini ihmal etme riski doğabilir. Doğru teşhis konulamadığı için tedaviye ulaşma gecikebilir ya da hiç gerçekleşmeyebilir. Bu da kadınların DEHB ile ilgili daha uzun süre mücadele etmesine, hatta başka psikolojik sorunlar geliştirmesine zemin hazırlayabilir. Dolayısıyla kadınlarda DEHB maskelemesi, hem günlük yaşamı zorlaştırır hem de doğru yardım ve desteğe erişimi engelleyebilir.

 

Erkeklerde DEHB Maskeleme, DEHB Maskeleme Erkekleri Nasıl Etkiler?

Erkeklerde DEHB maskeleme sıklıkla göz ardı edilse de aslında oldukça yaygındır. Toplum, erkeklerin “enerjik” veya “hareketli” olmasını daha doğal karşılarken, yine de belirli standartlar vardır. Örneğin, erkeklerin sürekli dikkatini toplayamaması ya da duygu kontrolünde zorlanması bazen “umursamazlık” veya “agresiflik” olarak yorumlanabilir. Bu nedenle bazı erkekler, iş hayatında ya da sosyal ortamlarda “hatalı anlaşılmamak” için semptomlarını gizlemeye yönelebilir.

Erkekler, hiperaktiviteyi saklamak için fiziksel hareketliliğini azaltmaya çalışabilir. Toplantıda sürekli oturmakta zorlansa bile, çevredeki bakışlardan çekinerek bu rahatsızlığını dışa vuramaz. Duygu denetiminde de zorlanmaları mümkün olur. Öfke, coşku veya hayal kırıklığı gibi duyguları aşırı göstermemek adına onları bastırır. Bu, bazen çevredeki insanlara “duygusuz” ya da “soğuk” görünebilir.

Maskeleme, erkekleri içten içe yorar. Çünkü doğal olarak hareket etmek veya farklı konulara hızla ilgi duymak isteyen zihinlerini sürekli frenlemek durumunda kalırlar. Ayrıca, erkekler arasında “zayıf görünmek” kaygısı da olabilir. Bu yüzden, unutkanlık veya dağınıklık gibi DEHB semptomlarını bir başkasına itiraf etmekten kaçınabilirler. Bu durum, bazen psikolojik destek aramanın da önünü tıkar.

Erkeklerde DEHB maskelemesi hem duygusal hem de davranışsal düzeyde yorgunluğa yol açar. Gecikmiş ya da yanlış değerlendirmeler nedeniyle, bir erkek “sorumsuz” veya “duyarsız” etiketleriyle karşılaşabilir. Oysaki altta yatan neden DEHB semptomlarını gizleme çabası olabilir. Bu maskeleme davranışı, erken tanı ve tedavi fırsatlarını kaçırmaya da neden olabilir.

Çocuklarda DEHB Maskeleme, DEHB Maskeleme Çocukları Nasıl Etkiler?

Çocuklarda DEHB maskeleme, genellikle okul ortamında veya akran ilişkilerinde kendini gösterir. Çocuk, öğretmeninden veya arkadaşlarından “çok hareketlisin” ya da “dikkatin dağınık” gibi tepkiler almamak için içsel dürtülerini bastırmaya çalışabilir. Örneğin, sınıfta sıkıldığında ayağa kalkma ya da konuşma isteği varken, bunu engelleyip sessizce oturuyor gibi görünür. Ancak bu süreç, çocuğun hem enerjisini hem de dikkati yönetme becerisini aşırı zorlar.

Bu maskeleme çabası, bazen akademik başarı algısını da etkiler. Çocuk, dersi tam olarak anlayamasa bile yoğun biçimde not alıyor görünerek “dikkatliyim” mesajı verebilir. Böylece öğretmeni veya ailesi, onun gerçekten güçlük çektiğini fark etmeyebilir. Bunun sonucunda, çocuk yardım isteyemez veya yardıma ihtiyacı olduğunun sinyalini veremez. Dolayısıyla, okul başarısında dalgalanmalar yaşadığında anlaşılmayabilir ya da tembel etiketine maruz kalabilir.

Akran ilişkilerinde de benzer durumlar olur. Çocuk, arkadaş grubunda dışlanmamak için aslında ilgisini çekmeyen oyunlara dahil olmaya zorlanabilir. Ya da aslında çok konuşmak isterken sessiz kalarak kendi doğallığından uzaklaşır. Bu da çocuğun sosyal gelişimini ve özgüvenini olumsuz etkileyebilir.

Çocuklarda DEHB maskelemesi hem eğitim hayatında hem de sosyal uyum sürecinde fark edilmeyi engeller. Erken teşhis ve müdahale şansını da düşürür. Aileler ve öğretmenler, “çok uslu” veya “hiç sorun çıkarmıyor” dediği bir çocuğun aslında iç dünyasında büyük bir çaba gösteriyor olabileceğini bilmelidir. Bu bilinç, çocuğun gerçek ihtiyaçlarını anlamak ve ona destek olmak için kritiktir.

 

DEHB Maskeleme ile DEHB Aynalama (Yansıtma) Arasındaki Farklar Nelerdir?

DEHB maskeleme, kişinin semptomlarını bilerek veya bilmeyerek saklamaya çalışması anlamına gelir. Örneğin, fark edilir derecede hareketliyseniz ama “normal” görünmek için sakin duruyorsanız, bu maskelemedir. DEHB aynalaması (yansıtma) ise başkalarının davranışlarını kopyalamak veya taklit etmek şeklinde ortaya çıkar. Örneğin, bir arkadaş grubunda herkes sessiz ve ağırbaşlıysa, siz de onlara benzer şekilde davranarak kendi doğal enerjinizi bastırabilirsiniz.

Maskeleme ve aynalama genellikle benzer görünse de, maskeleme daha çok semptomları saklama çabasına odaklanırken, aynalama çevredeki insanların davranışlarını benimseme yönündedir. Aynalama, “Ben de sizden biriyim” mesajını toplumsal ortama uyum sağlamak için kullanabilir. Maskeleme ise “Benim hiçbir farklılığım yok” imajı yaratmaya çalışır.

Her iki durumda da kişinin gerçek duygu ve davranışları geri planda kalır. Ancak, aynalama daha çok sosyal ortamlara uyum sağlamak amacı güder; maskeleme ise genel anlamda DEHB belirtilerini tespit edilemez hale getirmeyi hedefler. Biriyle konuşurken, onun ses tonunu veya yüz ifadesini taklit etmek, aynalamadır. Dikkati dağınık olduğu halde, dışarıya karşı gayet ilgili görünmek maskelemedir.

Bu iki davranış biçimi de kısa vadede rahatlama veya uyum hissi verse de uzun vadede stres ve yorgunluğa neden olabilir. Çünkü kişi sürekli kendini izlemek ve gerçekte kim olduğunu saklamak durumunda kalır. Böylece, hem öz-değer hissi zedelenir hem de sağlıklı ilişkiler kurmak zorlaşır.

 

DEHB Maskeleme Tükenmişliği Nedir?

DEHB maskeleme tükenmişliği, uzun süre boyunca semptomları gizlemek için sarf edilen çabanın yarattığı bir ruhsal ve fiziksel yorgunluk halidir. Kişi, gündelik yaşamda belki de her dakika kendini kontrol etmeye çalışır: “Şu an çok mu hareketliyim?”, “Konuşmayı fazla mı uzattım?”, “Dikkatim dağıldı mı acaba?” gibi sürekli bir iç ses vardır. Bu durum, enerji ve konsantrasyonu tüketir.

Zamanla bu baskılama çabası, bedensel ve zihinsel tükenmişliğe sebep olur. Gün içinde yapılacak basit görevler bile ağır gelebilir. Kişi, “Artık kendim olmaktan çok yoruldum” duygusuna kapılabilir. Başlarda işe yarıyormuş gibi görünen bu strateji, sonunda büyük bir bunalma ve isteksizlikle sonuçlanır. Sosyal ortamlara katılmak istemeyebilir, iş veya okul görevlerinden kaçınmak arzusunda olabilir.

Tükenmişlik, bazen depresyon veya anksiyete belirtilerini de beraberinde getirebilir. Çünkü kişi, “Herkes yapabiliyor, ben neden bu kadar zorlanıyorum?” şeklinde bir öz-değerlendirme yaparak kendini suçlu ya da yetersiz hissedebilir. Ayrıca, sürekli olarak maskeleme davranışları gösterdiği için gerçek sorunlarını dile getirmesi zorlaşır. Yakın çevresi, bu kişinin ne kadar yorulduğunun farkında olmayabilir.

Bu tükenmişlik haline ulaşmış DEHB’li biri, bir uzmana başvurarak veya güvendiği insanlarla konuşarak yükünü hafifletebilir. Profesyonel destek alınmazsa, içsel stres ve çatışma büyüyebilir. Bu nedenle DEHB maskelemesi yüzünden hissedilen tükenmişlik, mutlaka ciddiye alınması gereken bir durumdur.

 

DEHB Maskelemenin Avantajları Var mı?

DEHB maskelemesi, ilk bakışta tamamen olumsuz gibi görünse de kısa vadede bazı avantajlar sunabilir. Örneğin, kişi toplumsal normlara uyma baskısı hissettiği bir işte, semptomlarını gizleyerek beklenen performansı gösterebilir. Sürekli olarak geç kalmaktan korkuyorsa, çok erken gitmeyi alışkanlık haline getirip “dakik biri” görüntüsü elde edebilir. Bu durum, belli oranda iş yeri kurallarına uyum sağlamasını kolaylaştırabilir.

Benzer biçimde, sosyal ortamlarda aşırı konuşma veya dürtüsellik endişesi yaşayan biri, kendini sınırlayarak çevresindekilere “uyumlu” görünebilir. Bu, yeni tanıştığı insanlarla daha rahat ilişkiler kurmasına yardımcı olabilir. Yine, organizasyon ve planlama becerisini aşırı geliştirerek, dışarıdan bakıldığında “mükemmel düzenli” bir profil çizilebilir. Böylece kişi, toplumdan olumsuz yargı veya etiketlemeler almaktan kaçınabilir.

Bu avantajlar, kişinin kısa süreli rahatlık ve kabul görme hissi yaşamasını sağlar. “Bakın, gayet normalim” izlenimini vermek, bazı kapıları açabilir veya onu geçici olarak eleştirilerden koruyabilir. Ancak önemli olan, bu avantajların uzun vadede bedelsiz olup olmadığıdır. Çünkü maskeleme sırasında harcanan enerji ve stres düzeyi yükseldikçe, kişi kendini daha da zorlanmış hissedebilir. Yine de, bir toplantıyı veya önemli bir görüşmeyi sakin geçirebilmek için bilerek maskeleme yoluna gidiliyorsa, bu duruma “kısa vadeli bir avantaj” denebilir.

 

DEHB Maskelemenin Dezavantajları Neler?

DEHB maskelemesinin en büyük dezavantajı, kişinin kendini gerçek haliyle ifade edememesidir. Devamlı rol yapar gibi yaşamak, ruhsal yorgunluk ve tükenmişlik yaratır. Birey, içten gelen dürtülerini bastırarak toplumsal beklentileri karşılamak için büyük çaba harcar. Bu durum, zaman içinde artan bir stres birikimine sebep olabilir.

İkinci bir dezavantaj, tanı ve tedavinin gecikmesidir. Maskeleme, dışarıdan bakıldığında “sorun yok” izlenimi verebilir. Bu yüzden, kişinin yakın çevresi veya profesyoneller, altta yatan DEHB’yi fark edemeyebilir. Erken müdahale şansı azalır ve kişi daha uzun süre yalnız başına mücadele eder.

Üçüncü dezavantaj, ilişkilerde yüzeyselliğe sebep olmasıdır. Maske takan birey, gerçek duygularını pek paylaşmaz. Arkadaşları ve ailesi, onun ne kadar zorlandığını göremediği için samimi destek sunma fırsatını kaçırır. Ayrıca, sürekli “ideal davranış” gösterme çabası, kişinin kendi kimliğinden uzaklaşmasına yol açabilir.

Dördüncü olarak, sürekli maskeleme sürdürülemez. Bir noktada kişi istemeden de olsa semptomlarını dışarı vurabilir. Bu ani patlamalar veya hatalar, çevresindekileri şaşırtabilir ve kişinin kendine güvenini daha da sarsabilir. Üstüne üstlük, “Bunca zamandır neden bunu sakladın?” gibi sorularla yüzleşmek zorunda kalabilir.

Son olarak, maskeleme davranışı kronik stres yaratır. Zihnin her an “Uyumlu görünüyor muyum?” diye sorgulaması, fiziksel sağlığı da olumsuz etkileyebilir. Uyku düzeni, yeme alışkanlıkları ve genel bağışıklık sistemi zarar görebilir.

 

DEHB Maskelemenin Çözümü Var mı?

DEHB maskelemesinin çözümü, öncelikle kişinin kendini ve semptomlarını tanımasıyla başlar. İçinde bulunduğu duygu ve düşüncelerin farkına varmak, nerede ve nasıl maskeleme yaptığını anlamasını kolaylaştırır. Bir uzmandan yardım almak, bu süreci hızlandırabilir. Uzman desteğiyle, maskeleme yerine gerçekçi başa çıkma stratejileri gelişir.

Çözümün bir diğer ayağı, uygun tedavilerdir. DEHB tanısı konduğunda psikiyatrist kontrolünde ilaç tedavisi planlanabilir. İlaçlar, dikkati toplamada veya dürtüsellikte yaşanan zorlukları azaltabilir. Bununla birlikte bilişsel davranışçı terapi gibi terapi yöntemleri, kişinin olumsuz düşünce kalıplarını tanımasına ve onları dönüştürmesine yardım eder. Ayrıca, stres yönetimi ve zaman planlaması konularında destek sağlanır.

Sosyal çevrenin ve aile bireylerinin bilinçlendirilmesi de önemlidir. Kişi, yakınlarına yaşadığı zorlukları anlattığında, onlardan daha sağlıklı destek alabilir. Örneğin, “Zaman körlüğü yaşıyorum. Bu yüzden biraz daha erken hatırlatma yapabilir misiniz?” diye talepte bulunabilir. Kendini açtıkça, maskeleme ihtiyacı azalır.

Ayrıca, kişinin kendi güçlü yanlarını fark etmesi de çözüme katkıda bulunur. DEHB bazen yaratıcılık, enerji veya yeni fikirlere açıklık gibi pozitif yönler de getirir. Bu özellikleri fark edip geliştirmek, öz-değeri yükseltir ve maskelemeye duyulan ihtiyacı hafifletir. Tüm bunlar bir arada düşünüldüğünde, maskeleme birdenbire ortadan kalkmasa da küçük adımlarla büyük yol alınabilir.

Kaynakça

Ginapp, C. M., Greenberg, N. R., Macdonald-Gagnon, G., Angarita, G. A., Bold, K. W., & Potenza, M. N. (2023). The experiences of adults with ADHD in interpersonal relationships and online communities: A qualitative study. SSM – Qualitative Research in Health, 3, 100223.

Morgan, J. (2024). Exploring women’s experiences of diagnosis of ADHD in adulthood: A qualitative study. Advances in Mental Health, 22(3), 575–589.

Mylett, M. (2022). “I wish I could just be myself”: Social camouflaging, internalized stigma, and internalizing mental health problems in adult ADHD.

Power, A., & Connolly, I. (2024). A qualitative exploration of adult ADHD: Masking, academic and psychosocial self-concept and functioning.

Stavraki, I. (2024). What is ADHD masking? Signs you are masking & how to deal with it.

van Der Putten, W. J., Mol, A. J. J., Groenman, A. P., Radhoe, T. A., Torenvliet, C., van Rentergem, J. A., & Geurts, H. M. (2024). Is camouflaging unique for autism? A comparison of camouflaging between adults with autism and ADHD.